Soorten kunstprints: wat is het verschil?

Wat kunst betreft is er best wat verwarring: wat telt als een origineel en wanneer is het een print? Wat is een multipel? Was is een giclée print?
Zo noem ik bijvoorbeeld een schilderij dat ik heb gemaakt, waarvan maar één exemplaar bestaat, een ‘origineel’. Maar andere beeldmakers, die werk in onbeperkte oplage maken noemen dat vaak ook een ‘origineel kunstwerk’.
Dus, hoe zit dat nou? Ik neem je graag hierin mee, als liefhebber van drukwerk, maar ook als (klein)dochter van een ambachtelijke drukker (het geluid van Heidelberg-pers uit de jaren ’80 maakt me nostalgisch).

Wat is een origineel kunstwerk?

‘Origineel’ heeft twee betekenissen binnen de kunst:
– Iets dat zelfbedacht en oorspronkelijk is, en daarmee origineel in zijn uitvoering
– Het is het enige in zijn soort is, dus een uniek exemplaar

Het is dus best verwarrend, ook voor mij soms. Ik zag namelijk een mooi werk en daarbij stond ‘origineel kunstwerk’, dus ik dacht dat er maar één exemplaar van was. Maar het bleek een print die onbeperkt werd afgedrukt. En daarmee is het dus veel minder waard. Immers, hoe meer er van iets verkrijgbaar is, hoe minder waarde het heeft.
Als je dus als kunstenaar iets verkoopt wat met de hand is gemaakt en waar maar één exemplaar van is: vermeld het duidelijk. Dan is het namelijk meer waard.

Wat belangrijk is is dat je duidelijk communiceert naar je klant toe in wat voor oplage je je werk verkoopt. Daar gebruiken we vaktermen voor.

Ik bied reproducties van mijn schilderijen voornamelijk aan als giclée prints in beperkte oplage → koop hier een print.

Soorten kunstreproducties

Multipel/open editie
Dit is vaak de meest voordelige kunst die je kunt aanschaffen. Het wordt ook wel ‘multipel/multiple’ genoemd. Dit zijn reproducties van kunstwerken in onbeperkte oplage. Deze zijn vaak ongesigneerd, of bij het afdrukken van het werk is de signatuur van de kunstenaar erbij gedrukt.
De BTW voor multipels is 21% omdat het wordt gezien als massaproduct.

Gelimiteerde editie
Een (gelimiteerde) editie is meer waard dan een multipel, omdat het beperkter is in kopies. Het zijn reproducties die in beperkte oplage zijn gemaakt, en meestal gesigneerd en genummerd door de kunstenaar.
Stel, de kunstenaar stelt een editie van 50 exemplaren beschikbaar. Als deze 50 reproducties zijn verkocht, is het not done om nog meer te verkopen op hetzelfde formaat en met dezelfde techniek. Wil je als kunstenaar toch meer verkopen, dan dien je een aanpassing te maken in de reproductie, door bijvoorbeeld de kleur te veranderen of het formaat. Ik ken sneaky artists die toch meer verkopen, maar wees eerlijk: daarmee licht je je klant op. Gewoon niet doen.
Bij nummering is het eerste cijfer het volgnummer en het tweede cijfer de oplage. Bijvoorbeeld 32/50, waarbij ’32’ het unieke nummer is in de serie en ’50’ de oplage.
Een editie tot 250 exemplaren wordt nog tot uniek werk gerekend, waardoor je 9% BTW in Nederland mag rekenen. Voorwaarde is wel dat de print gesigneerd en genummerd is. Vanaf 250 exemplaren reken je 21%.

Wanneer er een gelimiteerde editie wordt geproduceerd zijn er soms artist proofs, aangeduid als ‘AP’. Dit zijn afdrukken bedoelt voor de kunstenaar om te checken of de afdruk goed is. Als deze ook in oplage is, kan er staan ‘AP 1/2’. Artist proofs worden vaak duurder verkocht dan de gelimiteerde editie zelf.

Uniek exemplaar (of zoals ik het noem: ‘een origineel’)
Van een uniek exemplaar bestaat er maar één en is daarmee het meeste waard. Het is mogelijk dat van een origineel schilderij prints zijn gemaakt (al dan niet in gelimiteerde oplage), maar van het schilderij is er maar één. Een unieke exemplaar kan ook een beeldhouwwerk zijn dat met de hand is gemaakt, een monoprint of een wandtapijt dat met de hand is gemaakt.
Als je een uniek exemplaar verkoopt, is het verstandig om een certificaat van echtheid er aan toe te voegen. Daarop staat o.a. dat het een uniek exemplaar is, naam van de kunstenaar, formaat, datum van maken, materiaal dat is gebruikt en de handtekening van de kunstenaar.
De BTW voor een origineel schilderij is 9%.

Verschillende druktechnieken

Naast dat er verschillen zijn in oplage bij reproducties, is er ook een verschil in het type afdruk en hoe de afdruk is gemaakt. Hieronder vind je een paar van de meest voorkomende.

Giclée print
Een giclée print is een afdruk van een origineel werk met de hoogste kwaliteit. Om zo’n print te maken wordt bijvoorbeeld het originele schilderij door een professional gefotografeerd met speciale technieken, op minimaal 1200dpi. Van deze foto’s kunnen dan giclée prints worden gedrukt (door een lithograaf) op zuurvrij kunstpapier of canvas met kostbare archival inkten. Dit papier of canvas is voorzien van een onderlaag (coating) waardoor de inkten niet worden afgebroken. Elke giclee afdruk wordt per stuk gecontroleerd door de expert om zo de best mogelijke kwaliteit te kunnen garanderen.
Soms wordt iets een giclée of een ‘fine art print’ genoemd, terwijl het een fotografische print betreft. Om er zeker van te zijn dat je een giclée in handen hebt, is het van belang dat de afdruk op een daarvoor geschikte printer is afgedrukt met minimaal acht kleurgangen op fine art-papier (bijvoorbeeld Hahnemuhle Photorag). Dit zorgt ervoor dat de print zo’n 80 jaar mee kan.

Verschil tussen fine art print en art print
In het Engels komt er nog een extra complexiteit bij kijken, want daar maak je een onderscheid tussen ‘fine art print’ en ‘art print’. Geen zorgen, ik leg het in Jip en Janneke-taal uit. Het woord ‘fine’ geeft de exclusiviteit aan.
Een fine art print is een giclée print die in beperkte oplage is gemaakt. Daarmee valt het onder kunst en onder het 9% BTW-tarief.
Een art print is óók altijd een giclée print, maar dan een multipel/open editie. Er is dus geen limiet gesteld aan het aantal beschikbare exemplaren en valt daardoor onder het 21% BTW-tarief.
Een digitale print (zie hieronder) mag je dus géén (fine) art print noemen, ook al is het in een oplage. Het is namelijk geen giclée print.

Digitale print
Een digitale print, soms ‘fotografische print’ genoemd, is een zeer betaalbare afdruk van een werk. Anders dan bij een giclée print wordt een digitale print niet op zuurvrij papier gedrukt, worden er geen archival inkten gebruikt en wordt de kwaliteit niet door een expert gecheckt. Veelal wordt de afdruk op fotopapier gedrukt, maar andere papieren zijn ook mogelijk.
Een digitale print kan dus géén art print zijn, omdat de kwaliteit van het papier en de druktechniek niet aan de gestelde kwaliteitseisen voldoen. Let hier goed op, want er zijn soms verkopers die een digitale print een ‘art print’ noemen.

Zeefdruk
Een zeefdruk is een reproductie door middel van een sjabloon en wordt meestal met de hand gedrukt. Daarbij wordt er gebruik gemaakt van een zeefdrukraam, foto-emulsie, UV-lichtbron en een grafisch sjabloon.
Een zeefdruk kan uit één kleur bestaan, maar ook uit meerdere kleuren. In dat geval worden er meestal meerdere ramen gebruikt en deze worden per laag op het papier aangebracht. Voor een zeefdruk wordt van te voren een kleur of een aantal kleuren geselecteerd waarmee wordt gedrukt. Zo kan een zeefdruk unieke kleuren bevatten zoals neon- of goudkleuren.

Links: een tetrapak-print, ook wel een intaglio ets genoemd. Rechts: een risoprint gemaakt van neoninkt.

Risoprint/risograph
Risoprint is een duurzame druktechniek die sinds een paar jaar een come back maakt. De Risograph-machine heeft veel weg van een kopieerapparaat, maar werkt volgens hetzelfde principe als zeefdruk. Net als bij zeefdrukken wordt iedere kleurlaag afzonderlijk gedrukt, door middel van een stenciltechniek. De inkten die gebruikt worden zijn op basis van soja- of rijstolie. Elke risoprint is een beetje anders, omdat de machine niet altijd exact kan bepalen hoe het papier ligt. Dit is juist de charme van een risoprint, want het maakt het uniek. Ook bij risoprints kan er gebruik worden gemaakt van unieke kleuren die in regulier CMYK-drukwerk niet mogelijk zijn, zoals goud- of neonkleuren.

Litho(grafie)/steendruk
Een prachtige artistieke druktechniek, uitgevonden in 1796. Op een steen of metalen plaat wordt met lithografische inkt of krijt een tekening gemaakt, en vervolgens wordt er een afdruk gemaakt, voornamelijk op papier. Gebruik je inkt, dan moet de steen glad gepolijst zijn. Als je krijt gebruikt, moet de steen een beetje korrelig te zijn. Als je je tekening hebt aangebracht, behandel je het met een verdund slapeterzuur en Arabische gom. De Arabische gom dringt in de poriën van de steen waarin niet getekend is. Het salpeterzuur veroorzaakt een chemisch proces, waarbij het krijt wordt gefixeerd. Daarna spons je de steen af, en blijven de niet-getekende delen vochtig. Dat rol je vervolgens in met drukinkt, waarbij de inkt enkel op de getekende delen blijft staan. Met de geïnkte steen kan nu een afdruk, ook wel ‘litho’ genoemd, gemaakt worden.
Voor een kleurenlitho worden twee stenen gebruikt: één voor de eigenlijke tekening en één voor de kleur. Voor elke kleur wordt een aparte kleurensteen gebruikt.
Meestal worden er een beperkte hoeveelheid litho’s gemaakt met één plaat. Als de kwaliteit van een litho uitstekend is en er slechts weinige geproduceerd zijn, heeft het een aanzienlijke waarde.

Ets/intaglio print
Een ets is een afdruk door middel van diepdruk-techniek. Een ets ontstaat doordat een tekening in een plaat (koper, metaal, glas) wordt uitgebeten met zuur.
Om een ets te maken wordt eerst de plaat gepolijst met fijn schuurpapier of een polijstmiddel, met een laklaag erover. Daarop kun je bijvoorbeeld met een etsnaald een tekening kan aanbrengen door in de plaat te krassen. Gradaties in licht en donker krijg je door oppervlakkiger or juist dieper in de plaat te krassen. Nadat de tekening is aangebracht, gaat de plaat in een zuurbad. Waar in de laklaag is gekrast wordt door het zuur een groef uitgebeten.
Indien je geen zuurbad gebruikt, spreek je van een ‘droge naald-techniek’.
Afhankelijk van het materiaal dat is gebruikt kunnen een beperkt aantal afdrukken worden gemaakt. Van een koperplaat kun je bijvoorbeeld meer ets-afdrukken maken dan van een karton-ets of ‘Tetrapak printing’ genoemd. Dat laatste is momenteel erg populair, omdat je het zeer eenvoudig thuis kunt doen in bijvoorbeeld de binnenkant van een melkpak.

Ik hoop dat je hier iets aan had. Heb je aanvullingen of heb ik ergens een foutje gemaakt? Laat het me weten, dan pas ik het aan.