Gratis werken, exposure en pitches

Vorige week kon je lezen over je uurtarief bepalen als freelancer. Iets wat ook regelmatig ter sprake komt, is of het krijgen van ‘exposure’ een goede betaling is. En of het uitbetaalt om aan pitches mee te doen. En net zoals elke freelancer: ja, ik word ook regelmatig gevraagd of ik gratis werk wil leveren. In deze blogpost vertel ik over mijn ervaringen hiermee, alsmede wat anekdotes van andere illustratoren.

Aah, een opdracht-aanvraag in de e-mail! Altijd een goed gevoel. Het zorgt er in elk geval voor dat ik al lichtelijk begin te stuiteren. En dan kan het des te zuurder zijn als er dat bekende regeltje in staat: “Helaas hebben wij geen budget om je te betalen voor deze opdracht”.

Mijn regel hierin is: als de opdrachtgever eraan verdient, hoor ik er ook voor betaald te krijgen.
En daarbij heb ik als regel, dat ik eerst mijn minimale loon binnen moet hebben, voordat ik een gratis opdracht kan doen. Ik moet uiteraard ook gewoon mijn rekeningen elke maand betalen.

Het kan heus geen kwaad om af en toe zonder betaling werk te verrichten, mits je eigen financiën dat toelaten natuurlijk. Maar wanneer dan?

Gratis werken

Er zijn verschillende redenen om toch voor niks werk te leveren. Het beste schema tot nu toe gemaakt, vind ik nog altijd de flowchart ‘Should I Work For Free’ van Jessica Hische. Ik heb hem vaker genoemd in mijn blog, en dat is omdat het oprecht een hele goede flowchart is om te achterhalen of je betaald zou moeten krijgen of niet.

Should I Work for Free by Jessica Hische
Should I Work for Free by Jessica Hische

Ik moet altijd lachen om het stukje dat je altijd gratis voor je moeder moet werken. Ik doe en wil dat ook altijd, maar mijn moeder is koppig. Die wil mij altijd betalen. “Ik weet hoe hard je ervoor moet werken, dus ik doe het graag”, zegt ze.

Het volgende is goed om in gedachten te houden, wanneer je gratis werk levert: je doet de opdracht zonder tegenprestatie.
Zo gauw je gaat verwachten dat je iets terugkrijgt, is de kans groot dat je teleurgesteld wordt. Ga er dus altijd vanuit dat je niks terugkrijgt, dan kan het alleen maar meevallen.
Staat de gedachte dat je niks terugkrijgt je tegen? Dan is dat de alarmbel. Misschien toch niet doen.

Vrijwilligerswerk
Illustrator en studente Emma Ringelding werkt gratis voor een paar non-profit bedrijven: “Sommige mensen collecteren of zijn vrijwilliger bij de bieb. En ik teken voor goede doelen of initiatieven die ik leuk vind. Waarbij ik overigens wél altijd duidelijk maak dat betaald werk voorgaat, dat ik professioneel contact verwacht, en dat er met respect wordt omgegaan met mijn werk. Ik schroom er niet voor om mensen te laten weten dat er tijd in zit en dat ze daar best dankbaar voor mogen zijn.”
Daarnaast heeft Emma opdrachten die voldoende betalen om haar vaste lasten te dekken.

Non-profit bedrijven
Zoals je hierboven in de flowchart van Hische hebt kunnen zien en wat Emma doet, is zonder betaling werken voor non-profit organisaties een goede manier om je portfolio aan te vullen, en je kunt er veel van leren. Maar leg wel duidelijk vast wat je precies voor ze gaat maken, hoeveel correctierondes en hoeveel uren, voordat je verstrengeld raakt in een maandenlange opdracht, met een eindeloze reeks correctierondes en onduidelijkheid.
Trust me: been there, done that 🙂

Gratis werken voor je portfolio
Als je net begint en nog geen portfolio hebt, kan het lokkend zijn om gratis voor opdrachtgevers te werken. Het grote nadeel hiervan is: als je eenmaal gratis voor een opdrachtgever hebt gewerkt, kun je moeilijk een volgende keer wel geld vragen.

Er zijn echter ook andere opties: om precies die opdrachten te krijgen die jij straks ook betaald wilt gaan doen, kun je vrij opdracht-werk maken. Dat houdt in dat je in je vrije tijd werkt aan projecten die je jezelf hebt opgelegd.
Wil je graag journalistieke illustraties maken voor tijdschriften? Neem een bestaand artikel en maak een illustratie daarbij, voor je portfolio. Zet er dan wel bij dat het een fictieve opdracht was. Het gaat opdrachtgevers niet zomaar om de namen voor wie je hebt gewerkt: voor hen is het vooral belangrijk dat je goed en professioneel werk kunt leveren.

Renée van Studio Neetje zegt het volgende hierover: “Wanneer je overweegt om gratis werk te leveren voor je portfolio, kun je ook een liefdadigheidsinstelling in je regio contacteren. Deze instellingen hebben bijna altijd nieuwe materialen nodig, en krijgen geen grote budgetten, maar als maker krijg jij wel veel creatieve vrijheid! Het is ook een goede manier om te leren hoe je voor klanten moet werken, en hoe feedback werkt.”

Illustreren is hip, maar vooral een beroep
In veel tijdschriften vind je nu illustraties waar een paar jaar geleden nog foto’s stonden. Kortom, illustraties zijn hip! Ook tijdschriften die tekenen aanmoedigen, hebben ervoor gezorgd dat er meer mensen dan ooit aan het tekenen zijn geslagen. Het beroep ‘illustrator’ is een droombaan geworden.

Met deze trend komt er een nieuw aspect naar voren: veel hobby-tekenaars zijn geneigd hun tekeningen gratis weg te geven, omdat ze er geen rekeningen van hoeven te betalen.
Het kan dan soms lastig zijn om tegen een opdrachtgever te zeggen dat het je werk is, en daarom wel betaald móet krijgen, omdat je anders geen dak boven je hoofd hebt.

Het is dus goed om je te realiseren dat wanneer je je werk gratis weggeeft, de markt lastiger maakt voor de mensen die er van moeten leven.

Hobby-tekenaar vs professioneel illustrator
Veel mensen kunnen een leuke tekening maken, maar dat maakt iemand nog geen illustrator.
Als professionele illustrator mag je ook best overtuigd zijn van je kunnen, want illustrator zijn is niet alleen ‘leuk kunnen tekenen’. Je moet kunnen communiceren in beeld, en je werk professioneel kunnen aanleveren. Een illustrator moet in staat zijn om de wens of boodschap van een opdrachtgever in beeld om te zetten. Dat kan niet iedereen.

Iemand die hard strijdt voor eerlijke prijzen voor illustratoren en tekenaars, is Maaike Hartjes. Op haar Facebookpagina Tekeningen Rekeningen kun je stripjes lezen over veel voorkomende kwesties met opdrachtgevers waarbij ze meteen uitlegt wat je ook kunt doen.
Ik raad je van harte aan om alle stripjes te lezen. Ze zijn grappig en leerzaam!

Ruilen

Waar bijna niemand het ooit over heeft is ruilen. Stel, je wordt gemaild door een bedrijf dat stationery (papiermaterialen) verkoopt. Ze willen graag een illustratie voor een ansichtkaart, maar hebben geen budget. Maar wacht eens: jij wilt wel graag een jaarvoorraad aan schetsboeken! Tegen één illustratie zou je 10 schetsboeken kunnen vragen (afhankelijk van de waarde).
Op die manier kun je van beide kanten elkaar helpen en ook nog iets moois maken!

Komt van ruilen soms huilen?
Ja, soms wel. Ik heb eens de ruil gemaakt om iets te illustreren waarbij we een deal hadden gemaakt. Helaas kwam diegene haar afspraak niet na, waardoor ik slechts een kleinigheidje kreeg tegenover meer dan vijf uur werk.
Zorg dus dat je ook bij een ruil de afspraak goed op papier zet!

Mijn allerbeste ruil
In 2008 had ik een ongelukje waardoor mijn rechterknie uit de kom ging. Uit reflex duwde ik hem terug. Daarbij scheurden mijn knie-spieren en mijn knieschijf brak. Kortom, het was een zooitje, daar in die knie. Verschillende artsen in verschillende ziekenhuizen hadden geen hoop dat ik ooit nog zonder hulpmiddelen zou lopen, want mijn knie was er te erg aan toe om met fysiotherapie of operatie te genezen.

Er was echter één fysiotherapeut die de uitdaging aan wilde gaan. Na de standaard 9 behandelingen was er minimaal resultaat, maar er was resultaat.
De fysiotherapeut wilde een ruil maken: ik zou een nieuw logo voor zijn praktijk ontwerpen, en daarvoor kreeg ik x-aantal therapiesessies. Helaas kon ik nog steeds niet goed lopen na die sessies. De therapeut vroeg of ik ook zijn huisstijl wilde ontwerpen. En een flyer. Tal van kleine dingen, totdat ik weer goed kon lopen.

Na twee jaar was het klaar en liep ik als een kievit. Hij had twee jaar lang flyers en ontwerpwerk gehad, maar hij had me iets veel groters teruggeven 🙂

Betaald krijgen in ‘exposure’

Sommige opdrachtgevers willen graag betalen met exposure. Dat betekent dat jij werk levert en in ruil wordt je naam genoemd wanneer de opdrachtgever je werk gebruikt of publiceert. Daarmee hoop je dat je nieuwe, betaalde opdrachten binnenhaalt.

Eigenlijk is het concept van betalen in exposure krom: een illustrator/ontwerper kan namelijk altijd zijn naam bij het ontwerp of werk plaatsen, mits zich het er voor leent (bron: BNO). Het is dus niet een cadeautje van de opdrachtgever als ze je naam op het werk zetten.

Wat levert het realistisch gezien nou eigenlijk op als een opdrachtgever jouw naam vermeldt bij het gemaakte werk?
Allereerst moet je weten wat jij eruit wilt halen. Dat zal voornamelijk een aantal betaalde opdrachten zijn, zodat jij je gewerkte uren deels terug kunt verdienen.

Over het algemeen kun je stellen dat vooral de doelgroep van jouw exposure-opdrachtgever kijkt naar jouw gratis gemaakte werk. Zitten daar jouw toekomstige klanten tussen? Dan kan het eventueel lucratief zijn om zo’n opdracht te doen. Maar zitten die er niet tussen, dan is de kans wel erg klein dat je er een nieuwe opdracht uit haalt. Kortom, waarschijnlijk het niet waard om de opdracht gratis te leveren.
De grootste kans dat jij je geld terug verdient is dus bij B2B-bedrijven, of C2C’s.

Let wel dat je niet in de supermarkt eten kunt kopen met de ‘exposure’ die je hebt gekregen 😉

Herhaaldelijke exposure
Publiciteit voor je naam en werk werkt pas echt als het keer op keer herhaald wordt. Een enkele keer op een blog of je naam bij een product genoemd worden, levert in de meeste gevallen niks op. De mens heeft namelijk dezelfde input keer op keer nodig, om iets te kunnen onthouden. Dat is de reden dat reclames op tv en op Youtube zo vaak worden getoond.

Mijn eigen ervaring is hierin hetzelfde. Ik werkte al ruim twee jaar voor Flow Magazine, toen de doelgroep door begon te krijgen dat ‘Marloes de illustrator’ bestond. Mijn werk had al ruim tien keer in het grootste magazine van Nederland gestaan, voordat het überhaupt begon op te vallen. Gelukkig kreeg ik gewoon betaald voor elke opdracht, anders was het ondoenlijk geweest.

Wanneer wel werken voor exposure?
Zoals al hierboven genoemd, naar aanleiding van Hische’s flowchart, kun je prima voor non-profit organisaties werken in ruil voor naamsvermelding (bij een artikel of product). Voor mij geldt dat ik dan wel achter de boodschap moet staan, die de organisatie uitdraagt. En ik wil plezier hebben in de opdrachten! Ook moet ik genoeg goed betaalde opdrachten hebben, zodat ik wel mijn rekeningen e.d. kan betalen.

Illustrator Rachel Sender zegt hierover: “Wanneer ik overweeg om gratis te werken, is het voor platforms of organisaties die niet financieel lucratief zijn, en die denkbeelden hebben die bij mij persoonlijk aansluiten. Ik werk al lange tijd voor een Nederlands nieuwsplatform en door de jaren heen heeft het bewezen dat het uitbetaalt in interessante projecten die goed betaalden.”

Rode vlag
Als het een grote organisatie betreft met genoeg budget en jou gratis aan het werk wil zetten, omdat jij al bijna vereerd moet zijn dat zo’n groot bedrijf met jou wil samen werken, moet je hun morele overwegingen in twijfel gaan trekken. Kort gezegd betekent dit dat ze jouw werk niet goed genoeg vinden om voor te betalen. En dat is niet fijn werken.

Commerciële bedrijven hebben vaak veel geld. Alleen besteden ze het niet altijd graag aan illustratoren of ontwerpers. En zo lang die gek genoeg zijn om het gratis of voor een prikkie weg te geven, zal daar niet veel verandering in komen.

Betere vormen van publiciteit
Een lucratievere vorm van exposure is bijvoorbeeld een interview of een ‘feature’ in een tijdschrift of op een populaire website. Daarbij staat de spotlight op jou als maker, en is er meer aandacht voor het werk dat je doet.
Bij een illustratie waarbij jouw naam slechts terloops wordt genoemd, is de kijker minder gefocust op wie het heeft gemaakt, maar meer op wat het voorstelt.

Pitches

Bijna elke illustrator is weleens gevraagd om mee te doen in een pitch. Hoewel een pitch over het algemeen een korte presentatie is, is het in de illustrator-wereld vaak een onbetaalde uitvoering van een opdracht, in de hoop dat je de vervolgopdracht ook mag doen.
Hoeveel illustratoren er precies mee doen met een pitch moet je altijd van te voren vragen. Dat bepaalt namelijk hoe groot jouw kans is om de opdracht binnen te halen. Die kans is uiteraard groter wanneer er 3 ontwerpers meedoen dan wanneer er 15 meedoen.

Reken voor jezelf uit hoeveel werk een pitch je kost en wat het je uiteindelijk oplevert. Krijgt de winnaar van de pitch een mooi bedrag betaald, waarmee hij ook de pitch-uren kan betalen? Dan kan het eventueel de moeite waard zijn. Maar het blijft een risico.

Er zijn opdrachtgevers die ook een vergoeding bieden voor alle deelnemers van de pitch. Dat is wel zo eerlijk! Vraag dus ook gerust aan de opdrachtgever over er pitch-vergoeding wordt betaald.

Meer lezen over spec work? Dat kan hier (Engels).

Vriendenprijs, of: voor een lagere prijs dan normaal werken

Zelf heb ik als regel dat ik óf gratis werk, óf voor mijn reguliere tarief. Voor mijn ouders werk ik bijvoorbeeld gratis. Maar zoals ik al zei: zelfs mijn moeder wil me met liefde betalen voor mijn werk.

Mijn ervaring is: hoe minder betaald, hoe meer gezeik. Dit klinkt gek, maar dit hoor ik ook regelmatig van collega’s. Mijn inziens is het omdat hoe minder je vraagt, hoe minder hoog in rang je staat. De opdrachtgever neemt je serieuzer als je serieuze (lees: professionele) tarieven vraagt.

Meld ook duidelijk op je offerte en factuur dat je voor een lagere prijs hebt gewerkt dan normaal (markeer het bijvoorbeeld als ‘korting’), zodat je opdrachtgever later niet kan zeggen: “Maar vorige keer was je veel goedkoper!”.

Waarom hoor je fatsoenlijk betaald te krijgen voor je werk?

Als je bovenstaande titel hebt gelezen, dan hoop ik dat je nu fronst en zegt: “wat zeg je nu?!”. Want eigenlijk is het krom dat ik het moet uitleggen.
Zo gauw je zelfverzekerd genoeg bent en weet dat je je werk goed doet en daarbij een professioneel tarief stelt, neemt de opdrachtgever je ook serieuzer.
Kijk maar eens naar je eigen aankopen: de mens is geneigd om producten waar ze meer geld voor betalen, hoger in kwaliteit in te schatten, dan producten waar ze veel minder voor hebben betaald.
In de meeste gevallen mag je ervan uitgaan dat hoe meer je betaalt, hoe meer waar je voor je geld je krijgt.

Ook al ben je nu nog hobby-tekenaar, of beginnend illustrator: waarschijnlijk hoop je daarvan je beroep te maken. Als je eenmaal gratis of voor weinig geld hebt gewerkt, is de kans groot dat de opdrachtgever de volgende keer ook denkt dat je het gratis gaat doen. En als je dan wilt leven van het vak, is het moeilijk om uit die cirkel te komen… Hoger opklimmen is altijd lastiger dan een treetje omlaag te gaan.

Professionaliteit is een attitude
Illustrator Bjorn Nelissen: “Professionaliteit is voor mij een attitude, en ook een soort volwassenheid. Wanneer je beseft dat je werk waarde heeft voor een ander, volgt die professionele houding vanzelf wel. Als dat niet zo is, dan is illustreren je hobby. Prima, niks mis mee. Maar als je je geld wilt verdienen met illustreren dan is het absoluut noodzakelijk dat je je een professionele houding gaat aanmeten, wil je brood op de plank krijgen.
Wil dat zeggen dat je als professionele illustrator altijd betaald moet krijgen voor je werk? Ja… eigenlijk wel! Maar hoé je betaald krijgt, kan verschillen. Als je een doel een warm hart toedraagt en een banner maakt dan is je beloning dat je hebt bijgedragen aan een goed doel. Natuurlijk zorg je dat je naam zichtbaar is want je bent niet helemaal van gisteren, toch?”

Gratis werken is geen noodzaak

Als jij je er niet goed bij voelt, hoef je absoluut niet gratis te werken. Je hoeft je ook niet schuldig te voelen als je ‘nee’ zegt tegen een opdrachtgever.
Ikzelf doe op jaarbasis één klus gratis. De ene keer is dat een wat groter project, de andere keer een klein projectje. Ik doe dat niet om mijn schuldgevoel af te kopen, of een filantroop te zijn, maar puur omdat ik daar zin in heb. Heel egoïstisch, ja.
Hoe ik mijn tijd indeel, is mijn ‘pakkie an’, net zoals jij ook helemaal zelf bepaalt wat jij met je tijd doet. Daar heeft niemand wat mee te maken.

Investeer je tijd in goede opdrachtgevers

Heb je te maken met een opdrachtgever die jou niet wil betalen terwijl dat wel mogelijk is, en hijzelf ook winst maakt met jouw werk? Leg hem dan eerst vriendelijk een offerte voor! Probeer te kijken of er toch nog ergens budget is, want vragen staat vrij.
Wil hij toch niets betalen, dan mag je gerust zeggen “nee” zeggen. Je bent echt niet verplicht gratis te werken en die druk hoef je niet te voelen.

Mijn advies is om je te richten op opdrachtgevers die je wel willen betalen voor je werk, want de kans dat zij het waarderen, is groot. Uit ervaring kan ik zeggen dat er genoeg prachtige opdrachtgevers zijn, die liefde hebben voor illustraties en het enorm waarderen. Zoek dus de opdrachtgevers die bij jou passen!

Freelancen is een heel vrij beroep waarbij je zelf je tijd indeelt. Dus maak het zo dat het voor jou lucratief en plezierig is!

Lees ook mijn blog van vorige week over je uurtarief bepalen als freelance illustrator.

Ik hoop dat je wat had aan deze blog post en mocht je iemand kennen die deze tips ook goed kan gebruiken, stuur de link dan vooral door!

“Ik heb een vraagje…”
Heb je nog vragen over dit onderwerp, of wil je over iets anders Marloes’ advies hebben? Boek hier een 1-op-1-sessie.

Sa

Wil je meer tips en creatieve ideeën in je inbox?

Ontvang elke maand mijn nieuwsbrief met tips en inspiratie, kijkjes achter de schermen, workshops en nieuw werk.

Thank you for subscribing!

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

14 reacties

  1. Wat een fijn en duidelijk stuk! Dankjewel Marloes.
    In plaats van vrijwilligerswerk (bijvoorbeeld boompjes snoeien, achter de bar staan of activiteiten organiseren) kunnen verenigingen in ons dorp mij gratis inzetten voor ontwerpklussen om hun activiteiten te promoten. Ook ben ik webmaster van de dorpswebsite. Zo draag ik mijn steentje bij aan de maatschappij en gebruik ik daarbij mijn kwaliteiten, zonder dat ik vrijwilligersklusjes moet doen die ik eigenlijk niet zie zitten. En, een mooie bijkomstigheid, uiteindelijk levert het ook nog een fikse portie naamsbekendheid op.

  2. Amai Marloes! Keiboeiende uiteenzetting! Niet alleen voor illustrators;-)
    Maar hoe komen we te weten wat je vraagt voor welk werk?Langs welke weg vragen we offertes aan?
    groetjes, cArole

  3. Deze blogpost kon ik heel goed gebruiken, dankjewel! Ik was gisteren bij een masterclass voor ondernemers dat mega waardevol voor me was. Ik sta nu echt aan het begin van mijn fulltime freelancebestaan, dus ik ben nog best wel onzeker over veel dingen. Bijvoorbeeld ook met gratis werken, ik vind het soms zó moeilijk om daar een goede balans in te vinden wat betreft mijn blog. Eén van mijn doelen voor dit jaar is om mijzelf als ondernemer serieus te nemen en dat houdt voor mij ook in dat ik niet meer gratis ga werken. Of in ieder geval: eerst zorgen dat ik zelf genoeg verdien. Deze blogpost had ik echt even nodig om dit doel wat duidelijker te krijgen voor me!

    1. Goed bezig Iris! Inderdaad, het is een balans vinden. Gratis werken is niet per definitie ‘dom’ of onnodig, zolang het een opdrachtgever betreft die het nodig heeft, ipv een opdrachtgever die van jouw talenten wil profiteren (voor eigen gewin). Ook dat is een balans. Komt vast goed met je, aldoende leert ment 🙂

  4. Wat een fijne uitgebreide post! Zo stom eigenlijk dat het onder creatieve freelancers nog soort van normaal is om te vragen of iemand gratis werkt. Ik zou het niet eens durven te vragen aan m’n huisarts (hoewel jouw deal met de fysio fantastisch was haha). Fijn stuk in ieder geval, denk dat ik het zeker nog eens ga checken als ik tegen deze situatie aanloop.

  5. Wat een geweldig stuk! Ik heb inderdaad wel eens situaties gehad waarbij ik gratis het werk deed of inderdaad voor een lagere prijs. Ook heb ik mijzelf vroeger wel eens te laag ingeschat, bang om de opdracht anders niet te krijgen. Tegenwoordig heb ik gewoon vaste tarieven en daar moet iedereen het mee doen. Natuurlijk kunnen er in bepaalde situaties overlegd worden, maar het is ook belangrijk voor mij om geld te verdienen net als dat zij er iets voor terugkrijgen. Bedankt hiervoor!

  6. Wat me opvalt is dat er niets gezegd wordt over auteursrecht en Creative Commons licenties. Je kunt als maker zo,’n licentie op je werk plakken en die licentie bij je werk verkopen. Dan heb automatisch altijd naamsvermelding bij je werk… Je staat daardoor een stuk sterkerk in je onderhandelingen

  7. Hallo,

    Bedankt voor je artikel.
    Ik maak het maar al te vaak mee dat mensen denken dat je voor niets werkt als je werkzaam bent in de creatieve sector. Ik verkoop steeds vaker nee als bedrijven/personen vragen of ik iets voor ze wil doen maar er geen budget is. Er wordt vaak gedacht dat je een kunstenaar of artistiekeling bent en je van de lucht en de liefde leeft. Moet ik eens bij mijn Rabobank doen elke maand, of de supermarkt. De komende aanvragen ga ik vanaf nu keurig beantwoorden met een offerte voor de geschatte uren.